Celsus Kütüphanesi

Kütüphane, Efes’te yer alan en güzel yapılardan birisidir. MS 117 yılında inşa edilmiş olup  Asya eyaletinin valisi Gaius Julius Celsus Polemaeanus için Oğlu Galius Julius Aquila tarafından yaptırılan anıtsal bir mezarı görevindedir. Celsus’un mezarı girişin zemin katının altında yer almaktadır ve üzerinde Athena heykeli bulunur. Bunu nedeni Athena bilgeliğin tanrıçası olmasıdır.

Ön tarafından bakıldığında iki katlı bir yapı görünümünde olmasına karşılık üç katlı bir yapıdır. Rololar halinde el yazmaları bulunmaktadır. 3.yüzyılda meydana gelen deprem sonrası okuma salonu tahrip olmuş ve daha sonradan tamir edilmiştir. Kitaplığın ön bölümününde Ortaçağ depremi sonucu yıkıldığı düşünülmektedir.

Kütüphane onarım çalışmaları 1970 yılında arkeolog W. M. Strocka ve yüksek mimar F. Hueber tarafından başlanılmış ve bu çalışma 1978 yılı Eylül ayında, kütüphanenin görkemli ön yüzünün ayağa kaldırılması ile sonlandırılmıştır.

 
Kütüphane dıştan ikinci bir duvarla çevrildiği için rutubete karşı çok iyi korunmuştur. . Arka ve yan duvarlar içerisinde bir sıra altta ve bir sıra üstte olmak üzere dörtgen nişlerin vardır. Yapıda üçüncü bir nişin bulunması  kütüphanenin üç katlı olduğunu kanısına yol açmaktadır. Bu nişlerde bulunan dolaplarda ya da raflarda, rulolar ve ayrıca ciltler halinde bir araya konmuş el yazmaları bulunmuştur.

Kütüphane mimari süsleme bakımından oldukça zengindir. Ön yüzde mimari elemanlar dört çift sütunla taşınmaktadır. Her çift sütunun arkasında birer niş, arasında ise birer kapı ve birer pencere yer almaktadır. Dış cephede ilk katta bulunan üç kapı ve üstlerindeki birer pencereden sonra ikinci katta da aşağıdakilerle aynı eksende olmak üzere üç pencere görülmektedir.

Merdiven korkuluklarında yer alan yazıtlar ile M.S. 110 yılında konsül olan Gaius Julius Aquila kütüphaneyi babası Gaius Celsus Polemaeanos heroonu olarak inşa ettirmiş ve yapının bakımı ve kitap alımı için 25.000 dinar miras bırakmıştır. yaklaşık M.S. 135 yılında Aquila’nın varisleri tarafından eser tamamlanmıştır.

 
M.S. 400 yıllarında da  yapının ön kısmı bir havuz haline dönüştürülmüştür. Kazı esnasında havuzun iç bölümünde, merdivenlerin önünde bulunan ve Markus Aurelius ile Lucius Verus’un Partlar üzerindeki zaferi nedeniyle dikilmiş olan bir anıta ait büyük kabartmalar  Viyana Müzesi’nde korunmaktadır.